CZŁOWIEK ZODIAKALNY, CZYLI O MELOTEZJI SŁÓW KILKA
Anna M. Szlachcikowska
By leczyć ciało ludzkie, konieczna jest wiedza o całości zjawisk.
Hipokrates
Melotezja to koncepcja sformułowana w I w. n. e. przez poetę, filozofa stoickiego i astrologa Marka Maniliusza, na bazie której został powołany do życia tzw. człowiek zodiakalny (Homo Zodiacus, Homo Signorum). Stosując rozumowanie per analogiam, autor poematu dydaktycznego "Astronomica" poddał wszystkie części ciała ludzkiego - poczynając od głowy, a na stopach kończąc - wpływom zodiakalnym zgodnie z następstwem znaków zodiaku. Opierając się zatem na założeniach melotezji pierwszy znak zodiaku Baran odpowiada za głowę człowieka, Byk – szyję, Bliźnięta – ramiona, Rak – pierś, Lew – boki, Panna – brzuch, Waga – biodra, Skorpion – genitalia, Strzelec – uda, Koziorożec – kolana, Wodnik – podudzia, a ostatni znak Zodiaku Ryby - za stopy. Jak owe wpływy zodiakalne widzieli poszczególni autorzy, obrazuje poniższe zestawienie, w którym uwzględnieni zostali astrologowie antyku (K. Ptolemeusz), arabscy (Al-Biruni), późnorenesansowi (W. Lilly, R. Saunders, N. Culpeper) oraz międzywojnia (F. Prengel).
Tabela 1.
CZĘŚCI CIAŁA A ZNAKI ZODIAKU/DOMY
|
|||||
Al–Biruni
|
William Lilly |
Nicholas Culpeper |
Richard Saunders |
Franciszek A. Prengel |
|
Baran Dom I |
Głowa, twarz |
Twarz i głowa |
Głowa, tj. kości, twarz, mózg, włosy, zarost, oczy, nos, język, itd. (wszystko, co znajduje się ponad pierwszym kręgiem szyjnym) |
Głowa, twarz, nos, brwi, policzki, podbródek, oczy, uszy oraz wszystkie pozostałe części głowy |
Części ciała: głowa włącznie z twarzą, oczy; Kości: czaszki i twarzy z wyjątkiem nosowych, które podlegają Skorpionowi; Muskuły: Muskulatura głowy i twarzy, w szczególności oczu, czoła, ust, mózgu, uszy i muskuł do żucia; Tętnice: skroniowe i wewnętrzne carotydy; Żyły: głowy; Nerwy: mózgowe i głowy w ogóle |
Byk Dom II |
Szyja, tchawica |
Szyja i jej tylna część, bliżej barków |
Szyja, gardło, kręgi szyjne (7), obojczyk, łopatka, głos |
Szyja, gardło, stos szyjowy, tchawica i części pod brodą |
Części ciała: szyja; Organa: uszy, gardło, podniebienie; Kości: stos szyjowy; Muskuły: gardła, krtani, szyi, karku; Tętnice: zewnętrzne carotydy, verteblares, basilar; Żyły: occipitales, jugulares |
Bliźnięta Dom III |
Ramiona, dłonie |
Ramiona, ręce, dłonie i palce |
Barki, kości barków, ramiona, dłonie, palce dłoni |
Barki, ramiona, dłonie, palce dłoni i nadgarstki |
Części ciała: ramiona, ręce, plecy; Organa: aparatura oddechowa; Kości: atlas, łopatki, górne i dolne kości ramion, szkielet ręki, 1 ÷ 4 kości pacierzowej, główne żebra, toraks; Muskuły: ramion, rąk i piersi; Tętnice: subclaviae, brachiales, intercostales, pulsowe, łokciowe i obu płuc; Żyły: płucne, piersi, ramion i thymus; Nerwy: cały system nerwowy |
Rak Dom IV |
Klatka piersiowa, piersi, boki, żołądek, płuca |
Pierś i płuca |
Piersi, żebra, płuca, przepona, jama brzuszna, piersi kobiece, wątroba |
Piersi, śródpiersie, boki, wątroba, żebra, przedsionki serca, płuca, śledziona, sutki |
Części ciała: przewód pokarmowy, klatka piersiowa, łopatki, aparatura trawienna, włącznie z żołądkiem, opłucna; Kości: piersiowa, średnie żebra; Muskuły: międzyżebrowe, przeponowe; Tętnice: axillaris, przeponowe, tylne mediastinalis przewodu pokarmowego; Żyły: przeponowe, gastrica, gastroepiploica, mammaria; Nerwy: splot sercowy, piersiowe nervus sympathicus i wnętrznościowe |
Lew Dom V |
Serce |
Żołądek, wątroba, serce, boki i plecy |
Serce, plecy, kręgi piersiowe (12), osierdzie, apetyt |
Serce, wątroba, żółć, żołądek, plecy między ramionami i przedsionkami serca, lewy sutek |
Części ciała: okolica serca i plecy; Organa: serce, mlecz pacierzowy, nerwy spiralne; Kości: pacierzowa, szczególnie 5 ÷ 9; Muskuły: sercowe, plecowe; Tętnice: aorta, sercowe; Nerwy: mlecz pacierzowy z rozgałęzieniem nerwów |
Panna Dom VI |
Łono wraz z jego zawartością |
Dolna część brzucha i jelita aż do samego odbytu |
Brzuch, jelita, pępek, śledziona, sieć mniejsza i większa (otrzewna) i wszystkie przyległości |
Przepona, kręgi, brzuch, wnętrzności, żółć, krezka i dół żołądka |
Części ciała: okolica brzucha, pępek; Organa: wnętrzności, flaki, otrzewna, śledziona, splot sympatyczny, lewy płat wątroby; Muskuły: brzuszne i przeponowe (w łączności z Rakiem); Tętnice: żołądkowe i kryzek śródjelicich; Żyły: portae, hepaticae, umbilicales, intestinales; Nerwy: splot słoneczny i sympatyczny |
Waga Dom VII |
Plecy, pośladki |
Mięsista część po bokach, przy biodrach i część od poziomu pępka do pośladków |
Nerki, lędźwie, pośladki |
Nerki, biodra, pępek, mała część grzbietu, wątroba, część brzucha, pośladki, pachwina, pęcherz |
Części ciała: lędźwie, okolice nerek; Organa: skóra, nerki, u dzieci pęcherz, u niewiast pobożnych – macica; Kości: stos lędźwiowy; Muskuły: lędźwiowe; Tętnice: suprarenales, renales, lumbares; Żyły: renalis, lumbaris; Nerwy: system wasomotoryczny, naczyń krwionośnych i splotu nerkowego |
Skorpion Dom VIII |
Genitalia |
Genitalia |
Intymne narządy obu płci, żeńskie narządy rozrodcze, pęcherz i odbyt |
Części intymne, jądra, pęcherz, moszna, macica i części przylegające |
Części ciała: regio publica i iliaca (okolice wstydliwe i pachwiny); Organa: moczowe, płciowe, kiszka okrężnicowa i odchodowa, zadek, pęcherz żółciowy, macica w stanie niezapłodnionym; Kości: miednicowe, siedzeniowe, wstydliwe; Muskuły: zadkowe, pęcherzowe, muskulatura woreczka jądrowego, erector penis; Tętnice: ilicae internae; Żyły: jądrowe, jajnikowe, wnętrznościowe; Nerwy: jądrowe, jajnikowe, wnętrznościowe |
Strzelec Dom IX |
Uda |
Okolica pośladków, biodra i uda |
Uda, kość krzyżowa, kości pośladków, kości udowe |
Biodra, uda, pośladki, dolna część pleców i kość krzyżowa |
Części ciała: biodra i uda. Muskulatura w ogólności, szczególnie serca i górnych ud; Kości: biodrowe, kiszkowe, krzyżowe, pośladkowe i górnych ud. Muskuły: biodrowe, górnych ud i pośladka; Tętnice: iliaca externa, femoralgis, glutaeae; System tętnicowy w ogólności. Nerwy: glutaei et cluneum i ischiadicus, ganglion cocygeum |
Koziorożec Dom X |
Kolana |
Kolana i tylna część ud |
Kolana, dół podkolanowy i wszystko, co do nich przynależy |
Kolana, dół podkolanowy i górna część nóg |
Części ciała: więzy, stawy, szczególnie kolana; Organa: muskulatura w ogólności, serce, naczynia krwionośne, epidermis. Kości: kolanowa; Muskuły: popliteus; Tętnice: articularis genu, poplitea; Nerwy: tibialis, poronaeus |
Wodnik Dom XI |
Golenie |
Nogi do kostek |
Nogi i wszystko, co do nich należy, piszczel, kość strzałkowa |
Nogi od kolan w dół, golenie |
Części ciała: dolne uda; Kości: łydkowe, goleń, kostki; Muskuły: łydkowe (ścięgno Achillesowe); Tętnice: tibialis anter., poster. i peronaea; Żyły: saphenae parva i magna |
Ryby Dom XII |
Stopy, pięty |
Stopy |
Stopy, kostki, palce stóp, stęp, śródstopie oraz kości palców stóp |
Stopy, kostki, śródstopie, palce stóp |
Części ciała: stopy; Organa: płuca, tkanka łącznikowa, limfa; Kości: szkielet stopy; Muskuły: palców nożnych; Tętnice: plantares lateralis et medialis, tarsales; Nerwy: podeszwowe, palców nożnych |
Przekonanie o wzajemnym podobieństwie wszystkich elementów wszechświata było na tyle wszechobecne w starożytności, że nie tylko znakom zodiaku przyporządkowywano poszczególne części ciała, ale i planety – oprócz swojej natury stanowiącej kombinację czterech prajakości, czyli gorąca, zimna, suchości i wilgoci – odpowiadały za określone układy, organy i narządy ciała. Zależności te widziane były jednak inaczej przez różnych autorów, co obrazuje poniższa tabela.
Tabela 2.
CZĘŚCI CIAŁA A PLANETY
|
|||||
Ptolemeusz
|
Al-Biruni |
Nicholas Culpeper |
Richard Saunders |
Franciszek A. Prengel |
|
Saturn |
Prawe ucho, śledziona, pęcherz, śluz, kości |
Czarna żółć, włosy, paznokcie, skóra, kości, szpik, śledziona, (…) prawe ucho, słuch, pośladki, zad, wnętrzności, penis, plecy, wzrost, kolana |
Śledziona, prawe ucho, kości, zęby |
Prawe ucho, śledziona, pęcherz, brzuch, kości, środkowy palec, zęby |
Słuch, szczególnie prawe ucho, usta, zęby, śledziona, częściowo pęcherz |
Jowisz |
Dotyk, płuca, ostrzela, nasienie |
Krew, arterie, nasienie, szpik kostny, wraz ze Słońcem serce, (…) lewe ucho, słuch, dotyk, uda, jelita, łono, gardło |
Płuca, żebra, boki, wątroba, żyły, krew, trawienie |
Wątroba, płuca, nasienie, żebra, boki tułowia, żyły, tętnice, tkanka łączna/chrząstka, pępek, mięśnie, puls, palec wskazujący |
Wątroba, krew tętnicowa, wytwarzanie czerwonych ciałek we krwi i rozmaitych tkanek, muskulatura pęcherzowa |
Mars |
Lewe ucho, nerki, żyły, organy płciowe |
Żółta żółć, żyły, tylne części ciała, wraz z Wenus wątroba, (…) prawe nozdrze, węch, dotyk, nogi, genitalia, woreczek żółciowy, nerki |
Żółć, lewe ucho, węch |
Lewe ucho, żółć, nerki, żyły, jądra, prawe nozdrze, płaszczyzna Marsa na dłoni |
Nerki, krew żylna, wewnętrzne gruczoły piersiowe, męskie narządy seksualne, paznokcie i włosy, nos, oczy, lewe ucho, gardło, czerwone ciałka we krwi, żółć i samowolna muskulatura |
Słońce |
Wzrok, mózg, serce, ścięgna, prawa strona ciała |
Mózg, nerwy, hipochondrium (tj. górna część jamy brzusznej), tłuszcz i wszystko tego rodzaju, żołądek, (…) prawe oko, wzrok, głowa i klatka piersiowa, boki ciała, zęby, usta |
Serce, arterie, wzrok, oczy (prawe u mężczyzny, lewe u kobiety) |
Prawe oko, serce, mózg, wzrok, prawa strona tułowia, ścięgna, głowa, nerwy, palec serdeczny |
Serce i krążenie krwi, prawe oko u mężczyzn, lewe oko u kobiet, mózg, nerwy wasomotoryczne, prawa strona ciała w ogólności |
Wenus |
Węch, wątroba, mięśnie |
Tłuszcz, szpik kręgowy, nerki, (…) lewe nozdrze, węch, organy oddechowe, łono, genitalia, ręce, palce |
Łono, jądra, penis i inne narządy rozrodcze, nerki, gardło, kobiece piersi i mleko w nich, nasienie |
Macica, brzuch, nerki, nasienie, lędźwie, pulchność ciała, narządy płciowe, pośladki, sutki, narządy rozrodcze, gardło, mięśnie, lewe nozdrze, wątroba, żołądek, węch i smak, wierzchołek kciuka |
Cały system gruczołów, płyn tkankowy, jajnikowy, żeńskie komórki zarodkowe, gruczoły piersiowe, prostata, gardło, muszle nosowe, nerki, zewnętrzne organy płciowe, skóra i muskulatura |
Merkury |
Mowa, myślenie, język, żółć, pośladki |
Czarna żółć, arterie, woreczek żółciowy, (…) wspólnie z Wenus język, smak, organy mowy |
Mózg, język, dłonie, stopy, narządy ruchu |
Pamięć, fantazja, duch, wyobraźnia, mózg, głos, mowa, język, struny głosowe i narządy głosu, ścięgna, żółć, dłonie i stopy, mały palec |
Narządy mowy, ośrodki poruszania mózgu, nerwy motoryczne i mózg w ogólności |
Księżyc |
Smak, przełyk, żołądek, jelita, macica, lewa strona ciała |
Flegma, skóra i wszystko z nią związane, płuca, (…) lewe oko, wzrok, smak, szyja, piersi, płuca, żołądek, śledziona |
Mózg, żołądek, jelita, pęcherz, zmysł smaku, oczy (lewe u mężczyzny, prawe u kobiety) |
Lewe oko u mężczyzny, prawe oko u kobiety, żołądek, lewa strona brzucha, trzewia, pęcherz, smak, apetyt, kamienie, wątroba u kobiety, mózg, szpik kręgosłupa, jelita, wnętrzności, umięśniona część dłoni |
Błony śluzowe, usta, lewe oko u mężczyzn, prawe oko u kobiet oraz narządy łzotwórcze obu oczu, płyn tkankowy ciała, system limfatyczny, piersi, śledziona, wątroba, żołądek, gardło, u kobiet - przyrządy rozrodcze, jajniki, gruczoły mleczne; u mężczyzn - jądra, przewody nasieniowe i pęcherz |
Jak podaje prof. dr hab. Ewa Śnieżyńska – Stolot w obszernym artykule „Almanach pro Reverendissimo Domino Cardinali Fryderyka Jagiellończyka – historyczne źródło warsztatu astrologa” opublikowanym w Biuletynie Biblioteki Jagiellońskiej „Planety i ich związek z żywiołami, płynami i temperamentami powodowały także w organizmie ludzkim określone choroby. Saturn – Zły Geniusz – jest zimny, czasem określany jako suchy, a czasem jako wilgotny, powoduje choroby związane z zimną i suchą pogodą (trąd, raka, podagrę). Jowisz – Dobry Geniusz – jest gorący i wilgotny, związany z niewielkimi dolegliwościami, które szybko przemijają. Mars – Zła Fortuna – piekąco-gorący i suchy jest bogiem wojny oraz zarazy, sieje śmierć, a wywołuje febrę. Słońce jest gorące i suche, związane z chorobami zaczynającymi się w ustach. Wenus – Dobra Fortuna – jest zimna i wilgotna, związana jest z chorobami zaczynającymi się w lędźwiach i genitaliach. Merkury ma naturę mieszaną, ale zbliżoną do zimnej i suchej, i odpowiada za choroby psychiczne. Księżyc jest zimny i wilgotny, związany jest z flegmą. Temperamenty gorące i wilgotne są twórcze i aktywne, a zimne i suche destrukcyjne i pasywne. Jowisz, Wenus i Księżyc są planetami pozytywnymi, Saturn i Mars – szkodliwymi. Słońce ma charakter mieszany, tak jak Merkury.”
Reasumując, znajomość budowy człowieka zodiakalnego oraz wiedza na temat natury i oddziaływania planet na ciało ludzkie stanowiła fundament kompetencji nie tylko astrologa, ale i medyka, który bez wprowadzenia w warsztat pracy astrologicznej nie mógł skutecznie leczyć pacjentów. Wtajemniczenie w arkana sztuki astrologicznej było kluczowym elementem stawiania diagnozy i prognozowania rozwoju choroby, a tym samym ordynowania właściwego panaceum.
Bibliografia:
1. Klaudiusz Ptolemeusz, „Czworoksiąg” („Tetrabiblos”), przeł. G. Muszyński, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012.
2. Nicholas Culpeper, „Traktat o astrologii medycznej”, przeł. M. Krukowska, Biblioteka Polskiego Towarzystwa Astrologicznego, Tom V, Warszawa 2014.
3. Al-Biruni, „Księga wiedzy astrologicznej”, przeł. K. Pietroń, Biblioteka Polskiego Towarzystwa Astrologicznego, Tom XI, Warszawa 2019.
4. Richard Saunders, „The Astrological Judgement and Practice of Physick”, The Astrology Center of America, Abingdon 2003.
5. Franciszek A. Prengel, “Astrologia medyczna”, Wydawnictwo „Hejnał”, Wisła (Śląsk Cieszyński), 1932.
6. William Lilly, „Astrologia chrześcijańska”, Projekt ASTROGutenberg, Klasyka astrologii za darmo, Polskie Stowarzyszenie Astrologiczne.
7. Sylwia Konarska-Zimnicka, „Kiedy najlepiej puszczać krew, a kiedy stawiać bańki?”, culture.pl, październik 2021.
8. Ewa Śnieżyńska-Stolot, „Almanach pro Reverendissimo Domino Cardinali Fryderyka Jagiellończyka – historyczne źródło warsztatu astrologa”, Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, 2013.